In de veronderstelling dat het na het tumultueuze openingsweekend wat rustiger zou zijn bezocht ik op maandag 11 maart de belangrijkste internationale Kunstbeurs van het Europese continent. De belangstelling was toch nog overweldigend. Naar verluid waren er veel kooplustigen. Tenminste 3 schilderijen die ik wilde bekijken waren reeds verkocht en meegenomen. Voorafgaand aan mijn bezoek had ik op de site van de TEFAF vast een route uitgestippeld. Raadzaam want waar moet je beginnen aan een wandeling door 7000 jaar kunstgeschiedenis? Je kunt je uiteraard laten verrassen, maar met een leidmotief kijk je toch relaxter en gerichter.
Als thema koos ik de klassieke oudheid en het Nachleben daarvan tot de huidige dag. Maar toen ik uitsluitend mannelijke kunstenaars tegen kwam, veranderde ik van gedachte. Misschien niet meer zo origineel, maar nog wel actueel besloot ik op zoek te gaan naar vrouwelijk kunstenaars. In deze editie van de TEFAF zijn zij beter vertegenwoordigd dan ooit.
In de TEFAF-catalogus van 2012 staat tussen een eindeloze reeks mannen zegge en schrijve één vrouw: Maria Sybilla Merian (1647-1717). Van haar hand was een aquarel te koop van een opengebarsten granaatappel met rups en daaruit voortgekomen vlinder. De illustratie getuigt niet alleen van groot artistiek vak’man’schap, maar ook van wetenschappelijke interesse in de wonderen der natuur.
Ook voor Merians tijd waren ze er, maar veel vrouwelijke kunstenaars zijn in de mist van het verleden uit beeld geraakt. In het navolgende neem ik u mee op een tijdreis langs vrouwelijke kunstenaars die hun comeback gemaakt hebben.
In de 16e en 17e eeuw kozen zij vaak voor een mythologisch en bijbels onderwerp. Ook ‘typisch vrouwelijke’ genres als bloemstillevens en portretten waren geliefd. In de 19e en 20e eeuw vonden vrouwen ook inspiratie in de natuur. In die tijd ontstonden ook sociaal geëngageerde onderwerpen.
Het vroegste voorbeeld van een religieus werk op de huidige TEFAF dateert van 1575. Een Tenhemelopneming van de Maagd Maria met de Heilige Catherina van Alexandrië en Franciscus van Assisi door Lavinia Fontana. Op de stand van Maurizio Nobile Fine Art blijkt dat het op koper geschilderde werkje al is ‘weggevlogen’…..
Diverse andere werken waren eveneens verkocht en -om anderen niet teleur te stellen- verplaatst naar een achterkamertje. De volgende werken waren maandag evenwel nog te koop.
Bij Robilant + Voena zag ik een Boetvaardige Magdalena, geschilderd door Artemisia Gentileschi.
Dit werk dook enkele jaren geleden op uit een privécollectie in de VS. Door Magdalena als halffiguur neer te zetten bracht Artemisia het drama van de berouwvolle Magdalena, die in het verleden onterecht als vrouw van lichte zeden werd neergezet, dicht bij de beschouwer. In dit compositorische devies is invloed van de Italiaanse kunstenaar Michelangelo Merisi da Caravaggio herkenbaar. Het doek werd in 2021 in New York getoond in de tentoonstelling over vrouwelijke pioniers in de schilderkunst ‘Ahead of her time’ . In dat jaar maakte ook het Nederlandse publiek in Rijksmuseum Twente kennis met Artemisia Gentileschi.
Van haar tijdgenote Diana di Rosa, alias Annella di Massimo, wordt bij Porcini een groot doek aangeboden voorstellende de Verkrachting van Europa. Anders dan de titel doet vermoeden heeft Annella dit mythologische onderwerp uiterst terughoudend in beeld gebracht. Om aan de priemende blikken van zijn jaloerse echtgenote te ontsnappen koos de oppergod Zeus, wanneer hij weer eens op vrijersvoeten ging, steeds voor een nieuwe vermomming om zijn nieuwe liefde te veroveren. Hier presenteert hij zich als een koe…
In dezelfde galerie zie je een onderwerp dat Gentileschi eveneens ter hand nam. Een fragment van het Bijbelse (apocriefe) verhaal over de moedige weduwe Judith die haar volk tijdens het beleg van de stad, op listige wijze redt. Zij loopt over naar de vijand, brengt het hoofd van de vijandige legeraanvoerder Holofernes op hol en maakt hem daarna een kopje kleiner!
Zowel Artemisia als Diana hadden in hun jonge jaren met seksueel geweld te maken gehad. Diana schilderde haar trauma op terughoudende wijze van zich af. In Artemisia’s bijbelse moordscènes met Judith en Holofernes spat de boosheid letterlijk en figuurlijk van het doek af! Later werd Diana door haar jaloerse echtgenoot de schilder Agostino Beltrano zelfs vermoord.
Na deze dramatische start belanden we met de volgende onderwerpen in romantisch vaarwater. Stair Sainty bood een ‘zoetgevooisd’ romantisch werk Marguerite Gérard aan. Toen ik de stand bezocht was het doek echter al verkocht en weggehangen, maar ik mocht er achter het gordijntje toch nog even naar kijken!
Het is een kleine op paneel geschilderde variant van een groter doek dat op de salon van 1801 in Parijs te zien was onder de titel: ‘Deux Jeunes expoux lisant leur correspondance d’amour. Gérard, leerde de fijne kneepjes van het vak van haar zwager Jean-Honoré Fragonard. Zij exposeerde haar werk sinds 1799 met succes op de Salon van Parijs, waarna haar naam en faam via prenten werden verspreid.
Bij dezelfde galeriehouder zie je een doek met een jonge bedelaar door Hortense (Haudebourt-) Lescot.
Zowel in het onderwerp als in de dramatische belichting zijn Italiaanse invloeden aanwijsbaar. Haar inspiratie deed Hortense dan ook op in Rome. Deze sympathieke, knappe jongen is niet zomaar een bedelaar; aan zijn hanger is hij herkenbaar als christen. De zorg voor minder bedeelden, een van de werken van barmhartigheid, werd sinds de Middeleeuwen vaak geschilderd. In deze 19e -eeuwse compositie, wordt de beschouwer door de prominent in het beeldvlak geplaatste jongen, emotioneel aangesproken.
We blijven nog even op de romantische toer bij Brun Fine Art zien we een jonge vrouw die in haar mooie jurk kaas staat te maken.
Na eerdere portretten en genrestukken begon Marie-Victoire zich toe te leggen op dit soort ‘alledaagse’ voorstellingen, zoals deze ogenschijnlijk realistische impressie. Wellicht bevat het werk een versluierde betekenis, maar in elk geval weerspiegelt de voorstelling de door Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) gepropageerde levenshouding: terug naar de natuur. In 1777 liet Marie-Antoinette, echtgenote van koning Lodewijk XVI een landelijk optrekje bouwen met een boerderijtje, waar ze volgens de overlevering het boerenleven ‘naspeelde’. In de gezonde rurale omgeving konden ook haar kinderen wat leren over het buitenleven.
Uit diezelfde tijd dateert een lieflijk werkje van tijdgenoot Victoria Dubourg, Violen in een pot, dat bij de reeds genoemde galerie van Robilant + Voena in een bijna onzichtbaar hoekje wordt getoond. Aan dit eenvoudige bloemstilleven ligt nauwkeurige observatie ten grondslag. Zij gaf de violen met een losse penseelstreek weer. Het werk is gevat in de originele lijst, waarin de Franse kunsthandelaar Goupil het werk destijds aanbood.
Het wordt gepresenteerd vanwege haar persoonlijke merites, maar de galeriehouder wil wel even kwijt dat zij de echtgenote was van de befaamde bloemenschilder Henri-Fantin-Latour. Tot 1897 -u leest het goed- hadden vrouwen geen toegang tot de Ecole des Beaux Arts. Na de Franse Revoulutie mochten zij in de kunstcollectie van het voormalige koninklijk paleis, het Louvre, wel de kunst van grote voorgangers bestuderen. Voor een project van Napoleon III, die kopieën van grote meesters in overheidsgebouwen liet hangen, ontving zij in 1866 het bedrag van 800 Francs voor een kopie van Pietro da Cortona’ Maagd Maria en Kind. Tijdens een van haar studiesessies in het Louvre ontmoette ze haar toekomstige echtgenoot. Leuke openingsscène voor een filmscenario!
Liefhebbers van bloemen en planten kunnen bij Agnews repectievelijk Van der Meij Fine Arts terecht voor stemmige landschappen:
Bertha Wegmann is een van de bekendste Deense kunstenaars van het fin-de-siècle. Ze liet zich inspireren door de Franse impressionisten en de kunstenaars van Barbizon.
Met Käthe Kolwitz betreden we de twintigste eeuw. Bij W&K-Wienerroither & Kohlbacher zag ik een tekening waar je zomaar aan voorbij zou lopen. Het werk werpt echter licht op haar sociaal geëngageerde levenshouding.
Terwijl veel van haar collega’s de figuratie verruilden voor abstractie, bleef Kolwitz trouw aan de realiteit. Geïnspireerd op eigentijdse- en voorbije oorlogen reflecteert zij in haar werk op het leed en de emoties die deze toen en nu veroorzaakten. Andere thema’s zijn de strijd om het dagelijkse bestaan, moederschap en -ingegeven door de tragische dood van haar zoon- rouw.
Geschoold als schilder legde zij zich steeds meer toe op grafiek, een medium waarin sociaal onrecht aan de kaak kon stellen. In deze tekening van een figuur die met een verbeten uitdrukking zijn/haar zeis aanscherpt, evoceert zij haar eigen strijdvaardigheid.
In het voorbijgaan signaleerde ik bij Galerie Bijl-Van Urk een Wall of Ladies met werk van vrouwelijke 17e eeuwse kunstenaars. Een Portretstudie van Michaelina Wautier en een Fruitstilleven door Rachel Ruysch. De verpersoonlijking van het gezegde waar een wil is een weg. Zij presteerde om als moeder van tien kinderen toch een geweldig oeuvre te creëren!
Galerie Patrice Trigano is ingericht met uitsluitend vrouwelijke kunstenaars. Voor zowel figuratieve- als abstracte 20e eeuwse- en eigentijdse kunst kun je hier terecht. Ik zag een Stilleven van Dora Maar uit 1950, een kleurrijke Wuchernde Kampfnatur van Ursula Schultze-Bluhm uit 1963 en een fascinerende uitstalling van met glazen halfedelstenen versierde dierfiguurtjes van de ceramiste Carolein Smit.
In een doek van Maria Helena Vieira da Silva getiteld Normandie uit 1949 meende ik een abstracte impressie te herkennen van de geallieerde landingen, maar ik had het mis. Samen met de galeriehoudster keek ik even later met een andere blik door een keukenraam naar buiten! Nota bene: de potten en pannen rechts in beeld.
Peter Harrington haalde alles letterlijk uit de kast: hier mocht ik het uitgebreide archief van Itchell Colquhoun inzien. Het Archiv of Magical writings and original illustrations, (c. 1958-79). Deze enorme verzameling autografen, occulte geschriften, schetsen en correspondentie vormt een ware fundgrube voor een liefhebber die een Master of monografie over deze belangrijke, doch vergeten Engelse vrouwelijke surrealist wil schrijven! Voor 37.500 pond mocht ik het meenemen.
Via deze laat 19e -eeuwse en vroeg 20e eeuwse werken belanden we tijdens deze virtuele rondleiding in het hier en nu!
Bij Patrick Heide, Contemporary Art zocht ik wederom tevergeefs naar een inmiddels verkocht kunstwerk van Minjung Kim. Toen deze kunstenaar op een regenachtige dag vanuit haar raam naar beneden keek, ontstond de inspiratie voor The Street. Dit werk bestaat uit talrijke met de hand vervaardigde parapluutjes. Ze maakte ze met engelengeduld van flinterdunne laagjes zogeheten fijn Koreaans Mulberry Hanji papier. De lijntjes zijn voornamelijk ingebrand. Het geheel biedt en betoverende aanblik! Niet alleen in reproductie, maar ook in het echt, want ook hier verkreeg ik toegang tot het rommelkamertje op de stand, waar het werk tijdelijk geparkeerd staat in afwachting van verzending naar de nieuwe eigenaar.
Een andere versie van dit werk siert de cover van het voor de TEFAF uitgegeven tijdschrift, waarin je een interview met de kunstenares kunt lezen.
Twee nog recentere van 2024 daterende werken beveel ik graag voor zelfstudie aan. Georgia Russell, Silent Stream V, 2024 uigevoerd in Acryl & gouache op organza, Plexiglas. 50 x 32 x 22 cm. Te zien bij Galerie Karsten Geve AG.
‘I cut and slash the paper and play with gradations of shaes, rhythemed by the motions of my incisions, through which light filters in’, aldus de kunstenares Georgia Russell. Deze werkwijze resulteert in een soort luchtspiegeling die het midden houdt tussen de realiteit en een illusie.
Bij Galerie Templon tenslotte zag ik een werk van de Japanse kunstenares Chiharu Shiota een tot in het oneindige doorlopende lijn; waar begint het en waar eindigt het [leven]?
Dit en nog eindeloos veel meer is tot en met donderdag 14 maart te zien in Maastricht. Geen tijd of energie om zelf te gaan kijken? Op de site van de TEFAF vind je alle exposanten en kunstwerken terug. Via de volgende links kunt u op mijn website verder lezen over Caravaggio, Artemisia Gentileschi en haar schilderende vrouwelijke collega’s: Artemisia Gentileschi en Caravaggio
Link: TEFAF 2024
