Tijdens een tropische dag in de duinen van Wassenaar maakte ik kennis met Wayne Thiebaud, wereldwijd bekend, maar niet in Nederland. Met deze zomertentoonstelling -de laatste van een drieluik over Amerikaanse eigentijdse kunst- brengt Museum Voorlinden hier feestelijk verandering in. In de Bakery Case worden Thiebaud taartjes geserveerd. Deze outdoor coffee corner is geïnspireerd op een onlangs aangekocht gelijknamig werk van de kunstenaar.
Helaas moest de hoogbejaarde kunstenaar verstek laten gaan, maar directeur Suzanne Swarts en collega Barbara verzorgen een rondleiding langs schilderijen met smaakpapillen prikkelende taartjes en ijsjes, die op een warme dag als vandaag, onder je ogen lijken te smelten! Er hangen impressies van enerzijds ‘ontmenselijkte’, ‘geobjectiseerde’ figuren, zoals Swarts het noemt, en anderzijds bijna bezielde objecten…is dat mogelijk? Ja, bij Wayne Thiebaud kan dat.
De variëteit aan alledaagse onderwerpen is groot: doeken met etenswaren: bananen, meloenen, gebraden haantjes, hotdogs en heel veel taartjes, waarin basisvormen als vierkanten, driehoeken en cirkels veelvuldig figureren. De schilder bewaart kennelijk een goede herinnering aan zijn tijd als bakkersknecht!
Ook zijn er vervreemdende typisch Amerikaanse landschappen, maar heel anders dan bijvoorbeeld de landscapes van Robert Birmelin. Deze waren te zien in een tentoonstelling over Amerikaans realisme in het Drents Museum. Birmelin schilderde deze naar Caspar David Friedrich in het licht van de ondergaande zon in een monochroom palet, terwijl Thiebaud bijna kleur tekort komt in zijn uitbundig aangelichte coloriet. In Assen werd zichtbaar gemaakt dat realisme in de kunst in de na-oorlogse jaren naast het Abstract Expressionism, springlevend bleef. Ook Thiebaud, die het dagelijks leven eveneens tot kunst verheft, was daar te zien. Op het eerste gezicht zou je hem tot de Pop Art rekenen, maar bij nadere beschouwing wordt zijn heel eigen signatuur zichtbaar. Kenmerkend voor zijn schilderijen met banketbakkerswaren zijn de pasteltinten die Thibaud rijkelijk aanbrengt.
Pop Art kunstenaars als Andy Warhol, Richard Estes en Ralph Goings daarentegen werkten met een vlijmscherpe toets, waarbij de glad opgebrachte kleuren duidelijk afgebakend zijn.
Of hij nu smakelijk ogende taartpunten schildert, welhaast likbare ijsjes of figuren als objecten, Thiebaud tovert met kleur! De kleurrijke verf ligt er laag voor laag dik en bijna sculpturaal bovenop. Zelfs het zwart in het paar Churchill schoenen van Joop Caldenborgh, dat Thiebaud speciaal voor de oprichter van museum schilderde, is opgebouwd uit bijna alle kleuren van de regenboog! Met een knipoog naar dit bijzondere kleurgebruik verkoopt de museumshop een likbaar palet in de vorm van grote regenboog lollies, die je ook in Thiebauds Candy Counter terugziet.
De kleuren die wij in het dagelijks leven om ons heen zien zijn, al is dat niet direct waarneembaar, afhankelijk van de belichting door zon- of kunstlicht opgebouwd uit veel verschillende kleuren, aldus Thiebaud. Ook schaduw speelt daarbij een rol. Zelfs ogenschijnlijk donkere schaduwpartijen bevatten kleur. Geraffineerd is de manier waarop Thiebaud bijvoorbeeld in de voorzijde van de Bakery Case diepte suggereert door met een enkele koningsblauwe lijn schaduw te creëren bovenaan het witte schot van de toonbank.
Over het fenomeen schaduw heeft Thiebaud veel nagedacht. … ‘In the shadow everything happens’ …’Als je in het zonlicht staat en naar een schaduw kijkt, vallen je naarmate je langer staart, steeds meer verschillen op. Men begint de kleurcompositie waar te nemen, dat de randen een andere kleur hebben dan het binnenste deel: dat je de randen van de randen kunt zien.’…
Zo speelt schaduw in veel van Thiebauds werk een rol. Zijn bespiegelingen nodigen uit tot goed kijken, en maken de toepassing van slow art, in deze tentoonstelling tot een ware belevenis!
Deze bijzondere werking van kleur- en licht-schaduw zie je ook in de Green dress (1996) met beeltenis van een roerloos weergegeven meisje, waarin de schilder met veeg groen op de wang, in de zoom van de jurk en langs de stoelpoten schaduw suggereert. Dezelfde werkwijze is zichtbaar in het beklemmende portret van een man en een vrouw, Two Seated Figures uit 1965, die ook al zitten ze dicht naast elkaar, overduidelijk mijlenver van elkaar verwijderd zijn.
Naar eigen zeggen wordt de 97-jarige nog dagelijks werkende kunstenaar geïnspireerd door oude en moderne meesters als Rembrandt, Vermeer, Velazquez, Cézanne, Willem de Kooning en Edward Hopper. Verwantschap met deze laatste is duidelijk in hun beider vervreemdende, geïsoleerd weergegeven figuren. Solitair, met z’n tweeën of in een groepsportret, zoals Five Seated Figures uit de 60-tiger jaren, dat bij mij associaties oproept met de acteurs van de destijds populaire soap Peyton Place.
Mooi en echt jaren ‘60 is het portret van Betty and Book (1965-69) uit het Crocker Art Museum. In het voor haar openliggende boek meen ik het portret van één van Thiebauds inspiratiebronnen te herkennen: Cézanne.
Indrukwekkend zijn de statische in badkleding geportretteerde figuren uit het ‘Beach Boys’ tijdperk. De band opereerde evenals de schilder in California. Thibauds figuren staren uitdrukkingsloos voor zich uit. Een enkele keer meen ik een licht erotische implicatie te bespeuren, zoals in het frontaal, wijdbeens neergezette meisje, dat gretig aan een ijsje likt.
Anders dan bij Hopper staan Thiebauds figuren afgetekend tegen een wit vlak, zonder achtergrond, waardoor deze alle aandacht krijgen.
Nog even terug naar de Amerikaanse landschappen. Afgezien van de uitgestrektheid zijn de verschillen met Robert Birmelin groot. Deze beperken zich niet tot het kleurgebruik, maar betreffen ook het bij Birmelin (fotografische) realiteitsgehalte. Thiebauds landschappen lijken droombeelden, waarin hij compositorisch stunt met deels abstraherende landschappelijke elementen, waterpartijen en vreemde perspectivische vertekeningen. Thiebaud liet zich hierin inspireren door Piet Mondriaan en Willem de Kooning; de laatste kende hij persoonlijk. De verificatie van deze bewering beveel ik graag aan voor zelfstudie!
Wanneer Amerika in de ban is van het Abstract Expressionisme kiest Wayne Thiebaud -op eigen kracht, hij is autodidact- voor figuratie. Aanvankelijk is hij werkzaam als reclame tekenaar en cartoonist; steeds op zoek naar een perfect uitgebalanceerde weergave. De naklank hiervan is nog zichtbaar aan de manier waarop hij een outline neerzet, die hij met complementaire kleuren invult. Een contour als een welhaast iriserend lijntje vormt de finishing touch aan de afgebeelde taartjes, waarmee de laatste zaal als toegift van deze tentoonstelling gevuld is.
Onbekend in Europa, maar beroemd en gewaardeerd in de VS. Als universitair docent aan de University of California gaf Thiebaud jarenlang zijn artistieke visie door aan jongere generaties. In 1994 werd hij gelauwerd met de hoogste onderscheiding op kunstzinnig gebied: de National Medal of Arts.
Een interessante en leuke tentoonstelling in een mooi museum, prachtig gelegen in de duinen bij Wassenaar. Een bezoek waard!
Link: Museum Voorlinden, Wayne Thiebaud
