Tag: Cobra

Twee tentoonstellingen
Schrijvend aan deze bespreking verscheen toevallig het volgende nieuwsbericht op mijn beeldscherm: …’de hele wereld lijkt in de ban van Frida-Mania. Een rondje Mexico – Assen als smaakmaker voor de tentoonstelling Viva la Frida in het Drents Museum’…
Na abonnering op ‘Dagblad van het Noorden’ kun je verder lezen over de langverwachte komst van Frida Kahlo, van wie deze zomer in Amstelveen ook al werk te zien is. In het Cobra museum is Frida smaakmaker èn publiekstrekker voor minder bekende Mexicaanse kunstenaars uit de Gelman collectie. Frida Kahlo (1907-1954) en Diego Rivera (1886-1957) spelen de hoofdrol. Met werk van tijdgenoten wordt de historische context geschetst alsook de met Frida en Diego onlosmakelijk verbonden contemporaine geschiedenis van Mexico.  

Tussen mannelijke collega’s als David Alfaro Siqueiros, Emilio Baz Viaud, Juan Soriano, Rafael Cidoncha bevinden zich twee vrouwen: Lola Alvarez Bravo en Maria Isquierdo, van wie enkele leuke circusvoorstellingen te zien zijn. Ondanks haar onmiskenbare talent verhinderden David Alfaro Siqueiros en Diego Rivera haar medewerking aan de muurschilderingen in het stadkantoor van Mexico-stad. Een vrouw zou dat vast niet kunnen!

Dit macho gedrag demonstreerde Diego aanvankelijk ook jegens Frida. Aan een vriendin schreef ze:  …’as you can observe, I have painted. Which is already something, since I have spent my life until now loving Diego and being a good-for-nothing with respect to work’…

Maar daar komt in 1938 verandering in. Op een solotentoonstelling in New York volgen exposities in Parijs (1939) en San Francisco (1940). Uiteindelijk krijgt ze ook van Diego erkenning. In zijn muurschildering met de Pan Amerikaanse eenheid uit 1940 zet hij Frida als kunstenaar neer. In eigen land kreeg zij in 1953, pas een jaar voor haar dood, een eerste solo tentoonstelling. Bij de opening was ze liggend in bed aanwezig.

En nu is zij in Amstelveen. Waar haar werken schitteren …’als heldere kostbare diamanten’ te midden van haar tijdgenoten, om met Diego te spreken.

Naast kopieën van Rivera’s muurschilderingen, worden zelfportretten, stillevens en tekeningen van Frida’s hand getoond. Vanaf 8 oktober presenteert het Drents Museum een groots vervolg met bruiklenen uit het Museo Dolores Olmedo en persoonlijke bezittingen uit het Museo Frida Kahlo in Mexico-stad. Beide exposities worden verlevendigd met foto’s, waarin momenten uit Frida’s leven en werk zijn vastgelegd.  

De expositie in het Cobra Museum vormt het uitgangspunt van deze bespreking, maar ik neem u ook vast even mee naar Assen. 

Tussen de tijdgenoten ziet de bezoeker een grappig Botero-achtige portret van Rivera uit 1929. Je ziet het er niet aan af, maar destijds stak Diego zowel qua postuur als talent, met kop en schouders boven zijn Mexicaanse collega’s uit. 

In de openingszaal ontmoet u de verzamelaar Jacques Gelman. In een portret uit 1945 brengt Angel Zaraga de knappe maecenas letterlijk en figuurlijk voor het voetlicht. De toneellamp verwijst naar zijn werkzaamheden als fimproducent. Gekleed als een gentleman, maar kennelijk onkundig van Lord Curzon’s devies: gentlemen never wear brown. Never mind; hij staat er goed op met zijn groene choker en thans weer moderne achterovergekamde haar.

Ook zijn echtgenote komt mooi uit de verf. Zowel in Frida’s ingetogen busteportret als in de verleidelijke pose waarin Diego haar tegen een decor van witte lelies portretteert.

Gastconservator Stefan van Raay licht de thema’s van de tentoonstelling toe. De wisselwerking tussen Rivera en Kahlo; hun actieve betrokkenheid bij de revolutie en de liefde voor Mexico. Sprekend over liefde mogen wij gerust weten dat het koppel in de liefde ruimhartig was. Zelf maakten ze daar ook geen geheim van. Evenals Diego hield Frida er meerdere buitenechtelijke, soms ook lesbische relaties op na. Bij Frida wekt dat wellicht minder verbazing dan bij Diego, die ondanks zijn zwaarlijvigheid en bolle ogen bekend stond als een womanizer.

Het resultaat van hun artistieke band wordt gepresenteerd onder de dubbelzinnige subtitel: A Love Revolution, die zowel betrekking heeft op de liefde voor de revolutie als op hun haat-liefde verhouding, waarover Frida zelf zei: … ‘I suffered two grave accidents in my life. One was when a streetcar knocked me down… The Other was Diego’… Beide ongelukken trokken diepe voren in Frida’s levensweg.

Frida en Diego
Als 15 jarige kreeg Frida bewondering voor de toen al beroemde schilder die in de aula van haar school aan het werk was. Ze zou hem pas later persoonlijk leren kennen.

Terwijl ouders niet altijd warmlopen voor de artistieke keuzes van hun kinderen, stuurden die van Diego hem als tienjarig jongetje al naar de prestigieuze Academia de San Carlos in Mexico-stad. Vanaf 1907 woonde en werkte hij gedurende 14 jaar in Europa. In Parijs zag Diego werk van Modigliani, Soutine, Braque en Picasso, wiens invloed duidelijk herkenbaar is in het kubistische stilleven Ultima Hora, uit 1915. In Italië bestudeerde hij de frescotechniek, die hij in zijn latere muurschilderingen toepaste.

Als overtuigd communist was Rivera sinds 1922 (met een korte onderbreking) een prominent lid van de partij, Frida volgt in 1928. Naast hun politieke overtuiging en liefde voor de schilderkunst deelden Frida en Diego nog een passie: het verzamelen van pre-Colombiaanse kunst. Diego’s collectie is in het Anahuacalli museum in Mexicostad te bewonderen.

Na deze impressie van Diego’s levensverhaal gaan we verder met Frida, wier leven onlosmakelijk met dat van hem verbonden is. Zij was de jongste van vier dochters van een Mexicaanse moeder en een fotograaf van Duitse komaf, Guiellermo Kahlo. Als zesjarige kreeg ze polio. Ze genas, maar de groei van haar rechterbeen bleef achter. Dit gebrek wist ze later met kleurrijke Mexicaanse rokken te maskeren.

Evenals Diego tekende Frida als kind graag, maar haar ambities lagen elders. Zij wilde geneeskunde studeren, maar het lot bepaalde anders.

In 1925 stapte ze in de verkeerde trolleytram. Deze kwam frontaal tot stilstand tegen een tegemoetkomende auto. Vrijwel al haar botten waren gebroken. Drie nekwervels waren van hun plaats geschoven, haar rechtervoet was verbrijzeld en haar baarmoeder gescheurd. Toen ik deze indrukwekkende diagnose in de Arts en Auto van 6 maart jl. las kon ik mijn ogen niet geloven, maar deze kwetsuren trof ik ook elders aan.  

• 

• 

Ondanks talrijke operaties en orthopedische hulpmiddelen, bleef Frida zwaar gehandicapt. In Assen worden diverse beschilderde gipskorsetten getoond en zelfs het kunstbeen van Frida, voorzien van een elegant beschilderde schoen. Deze hulpstukken konden het lijden echter niet wegnemen. Met alcohol, marihuana en morfine ging ze de pijn te lijf. Studeren was uitgesloten, maar met een speciaal voor haar ontworpen ezel kon ze liggend in bed wel schilderen. Aanvankelijk maakte Kahlo realistisch werk, maar wellicht gevoed door geestverruimende middelen liet ze haar verbeelding steeds meer de vrije loop. Zo ontstonden onder haar handen steeds fantasierijkere, surrealistische en soms ronduit psychedelische voorstellingen.  

Autobiografisch beeldverhaal
Haar talrijke zelfportretten laten zich lezen als een autobiografisch beeldverhaal. En zo zijn ze ook bedoeld: ‘I paint my own reality’.

Vanuit haar vroege close-up geschilderde busteportretten kijkt zij de beschouwer roerloos aan. Deze weerspiegelen -voor wie daar oog voor heeft- invloed van Albrecht Dürer, Hans Holbein, Angolo Bronzino en Amadeo Modigliani. Andere portretten zijn qua formaat en drager geënt op ex-voto’s; de kleine metalen afbeeldinkjes waarmee Mexicaanse gelovigen smeken om- of dankzeggen voor een wonder. Voorbeelden daarvan zijn straks in Assen te zien. In het dubbelportretje ‘Diego en ik’, zijn hun beider gezichtshelften tot één portret versmolten. Van meet af aan gaf Frida zichzelf met niets ontziend realisme weer. De meeste vrouwen zouden dit achterwege laten, maar Frida bracht het zwarte dons op haar bovenlip en de doorlopende wenkbrauwlijn nauwgezet in beeld. Deze opvallende visuele kenmerken zouden haar handelsmerk worden. Op een foto van een Frida-Kahlo look-alike wedstrijd die in 2002 werd gehouden, hebben de evenbeelden het allemaal!

Ook Diego ontkwam niet aan haar onverbiddelijke penseel, maar dat kon ook moeilijk anders! In het portret dat ze in 1937 van hem schilderde ontsnapte geen oneffenheid aan haar aandacht. Zelfs zijn bloeddoorlopen ogen gaf ze nauwgezet weer.

Haar angstdromen en werkelijk ervaren tegenslagen vonden hun weerslag in haar schilderijen. Nu eens indringend, soms op bloederige wijze, dan weer berustend in portretten waarin ze zich in een mooi geklede, gezonde versie van zichzelf dissocieert van haar getormenteerde lichaam. Zoals in het doek Tree of Hope dat ze in 1946 na een zware rugoperatie schilderde. Met een vlaggetje spreekt ze zichzelf moed in: Arbol dela esperanza mantente firme. Tree of Hope, Keep Strong.

In de Gebroken Zuil toont Frida haar geteisterde lichaam gehuld in het orthopedisch korset, dat eveneens getoond wordt. De gebroken Ionische zuil in haar gespleten borstkas staat symbool voor de fracturen in haar wervelkolom. Met talloze spijkers brengt ze de niet-aflatende pijn in beeld.

Hoe hield Frida dit kommervolle bestaan vol?                                          

…’Nothing is more important than laughter. To laugh, to abandon oneself, to be light’… schreef ze in haar dagboek.

Op geen van haar 80 zelfportretten valt echter ook maar een spoor van een glimlach te bespeuren, wat niet verwonderlijk is. Meer dan eens verging het lachen haar. Toen ze in 1945 weer een zware rugoperatie moest ondergaan gaf ze op heftige wijze uiting aan haar wanhoop. Boven een in een desolaat maanlandschap geplaatst bed, verheft zich een surrealistisch staketsel met een monstrueus, octopusachtig gedrocht. Moeilijk te zeggen hoe het zit. Ontspruit dit beeld aan haar mond of wordt de ellende via een surrealistische trechter geïntubeerd?  

Het verlies van niet-levensvatbare kinderen bracht Frida eveneens in beeld. Zoals in het Zelfportret in ziekenhuisbed in het Henry Ford Hospital, dat in Assen te zien zal zijn.   

Haar verdriet wordt versterkt door het decor waarin het bed gesitueerd is. Het troosteloze, desolate landschap rond Detroit. Aan de einder tekent zich de industriële skyline af. Verwijzend naar de reden van hun verblijf in deze stad, waar Diego aan een opdracht van de Ford Motor Company werkte. De beeldelementen die als ballonnen boven haar bed hangen, verwijzen niet alleen naar het verlies van de baby, maar middels de aronskelk of lelie met drieledige betekenis ook naar seksualiteit, huwelijk en rouw…

Dezelfde tragiek, maar nu op ingehouden wijze, komt terug in het zelfportret Me and my doll, dat in beide exposities getoond wordt.

De Olifant en de duif
Verdriet en tegenslagen stonden op de dag van haar huwelijk met Diego Rivera op 21 augustus 1929 nog in de sterren geschreven. Frida’s ouders waren niet erg ingenomen met de 20 jaar oudere communist. Haar moeder vergeleek het koppel in ‘fabelachtige’ termen met een olifant en een duif…. 

De bedenkingen van Frida’s ouders bleken niet ongegrond. Zo rooskleurig als Frida het huwelijk in het dubbelportret uit 1937 afschildert, was het niet. De verbintenis kende vele ups en downs. Wanneer Frida erachter komt dat Diego haar met haar zus Cristina heeft bedrogen is de maat vol. Na hun echtscheiding belandt Frida in een depressie. Ook al hadden zij een ‘open huwelijk’, toch deden Diego’s escapades haar pijn. Pijn die ze in haar zelfportret met een doornenkroon om de nek in beeld bracht. Ze trachtte haar verdriet van zich af te schilderen, maar ze kon Diego niet uit haar gedachten zetten. Zoals letterlijk te zien is in haar latere Zelfportret als Tehuana: Diego on my mind uit 1943. De echtscheiding was van korte duur. Een jaar later in 1939, geeft Frida hem op zijn 54e verjaardag in San Francisco opnieuw haar ja-woord.

Mexicaanse Revolutie en Communisme

In monumentale muurschilderingen uit de jaren ’30 en ’40, dragen David Alfaro Siqueiros, Jose Clemente Orozco en Diego Rivera de socialistische idealen van de Mexicaanse Revolutie uit.

Tussen 1910-1918 kwamen socialisten in opstand tegen dictator Porfirio Diaz. Zij eisten democratie en meer (burger)rechten voor landarbeiders en boeren. De uit idealen geboren revolutie ontaardde echter in een burgeroorlog, die vele slachtoffers maakte.

De muurschilderingen fungeerden tevens als vehikel om propaganda te maken voor het van overheidswege geboden educatieve cultuurprogramma, ter bevordering van de nieuwe Mexicaanse identiteit. Daartoe brachten Diego Rivera en de zijnen de Mexicaanse geschiedenis van vòòr de Spaanse invasie in 1519 tot de moderne tijd in beeld. Niet alleen in Mexico zelf, maar ook in Detroit (1932), San Francisco (1940) en het Rockefeller Center in New York liet Rivera zijn sporen in muurschilderingen na. Hoewel de laatste wegens de communistische strekking later werd verwijderd.

In Amstelveen kunt u alle details van Rivera’s Pan-Amerikaanse eenheid, de muurschildering die hij in 1940 voor het City College in San Francisco vervaardigde, rustig bekijken. In een groots overzicht trekt de hele Amerikaanse ‘wereldgeschiedenis’ voorbij.

Linksboven beitelen de oorspronkelijke bewoners van Mexico reliëfs in een stenen zuil. Verwijzend naar de Olympische Spelen van 1932 vliegt hoog in de lucht een schoonspringster.  Aan fantasie geen gebrek. De technologische vooruitgang wordt geïllustreerd met een enorme  machinerie, contrastrijk gepresenteerd naast een figuur die nog met mankracht een houten paard [van Troje?] uithakt. In het episch-centrum van deze surrealistische droom geeft Diego Frida in Mexicaanse dracht mèt palet en penselen een eervolle plaats. In de reeks gewijd aan de Vooruitgang van de proletarische revolutie (1923-1928) had hij haar in 1928 ook al een hoofdrol toebedeeld. In het Wapenarsenaal deelt kameraad Frida wapens uit aan de revolutionairen.

Ook Frida was politiek zeer betrokken, maar in haar werk zie je er minder van terug. In een voor communistische propaganda omgewerkte tekening van het Vrijheidsbeeld zie ik een vuist met een zak geld en leuzen als ‘bomba atomica’ en ‘capitalista’. Op het fundament staan Muso[lini], Franco, Hitler, Truman en de paus. Uit openingen steken handen van zwarte communisten.

Als actief lid van de communistische partij waren Diego en Frida begaan met het lot van de in Rusland in ongenade gevallen Leon Trotski. Dankzij hun inzet verleende president Lazaro Cardenas asiel aan de opponent van Stalin. Trotski en zijn vrouw vonden van 1937 tot 1939 onderdak in Frida’s geboortehuis, Casa Azul. Maar ook in Mexico was Trotski niet veilig. Nadat hij een moordaanslag door de stalinist David Alfaro Sequieras (ja, die van de muurschilderingen) had overleefd, werd hij in 1940 door een agent van Stalin op brute wijze, conform nog steeds gangbare Russische tradities, om het leven gebracht.

Kort daarvoor was het wegens onoverbrugbare politieke verschillen met hun bewondering voor Trotski gedaan. De roddelpers geeft echter een andere reden voor de verwijdering: een kortstondige affaire tussen Frida en Trotski….

Na deze politiek getinte werken neem ik u nog even mee langs enkele  zelfportretten van Frida. Zoals haar vroegste, bijna fotografische Zelfportret met een [archeologisch] halssnoer van jade, uit 1933. De Maya’s gebruikten jade voor de vervaardiging van beeldjes en maskers. Mettertijd worden haar solitaire zelfportretten fantasierijk verlevendigd, zoals te zien in haar zelfportret met aapjes. Haar blik blijft onveranderlijk blanco, maar de aapjes vertonen verschillende gelaatsuitdrukkingen. In enkele stillevens ontdek ik ook antropomorfe vruchten en kokosnoten!

Van Rivera worden in Amstelveen ook een aantal landschapjes, genrestukken en portretten getoond.

Hoezeer Diego’s aandacht ook naar andere vrouwen uitging; op haar beurt was Frida nooit uit zijn gedachten. In het doek Zonnebloemen, wordt de pop met het geamputeerde been als personificatie van Frida opgevoerd.
Behalve tragiek bevat Diego’s oeuvre ook humor. In zijn doek Calla Lily Vendor is het even zoeken, maar de bloemenman staat er echt op!

De nationale bloem van Mexico, de calla lelie, staat niet alleen symbool voor huwelijk, zuiverheid en de opstanding. Wegens de vorm wordt de bloem ook geassocieerd met het vrouwelijke geslachtsdeel. Kennelijk ingegeven door prettige herinneringen voegt hij een mandvol lelies toe aan het naaktportret van Cristina Kahlo, dat zich in een particulier collectie bevindt.In Naakt met lang haar, waarin Diego de bekende courtisane en latere erfgename van Frida, Dolores Olmedo vereeuwigde is symboliek overbodig.  

Het werk van Diego en Frida weerspiegelt ook hun liefde voor de pre-Spaanse Mexicaanse cultuur. Trouw aan De Mexicaanse identiteit presenteerde Frida zich in klederdracht met bijpassend kapsel. Fotograaf Nickolas Muray, met wie zij jarenlang amoureuze betrekkingen onderhield, legde Frida in kleurrijke, geraffineerde portrettten vast.

Dat Diego ondanks alles haar grote liefde bleef blijkt uit het van 1949 daterende imponerende paneel  The love Embrace of the Universe, the Earth (Mexico), Diego, me and Senor Xolotle.   

Binnen de beslotenheid van een universele omarming, houdt Frida op haar beurt Diego in de gedaante van een cycloopachtige kleuter op schoot. Te midden van stekelige cactussen, zweven ze tussen zon en maan. In een jongere versie van zichzelf kijkt Frida de beschouwer frontaal aan met een blik die ogenschijnlijk vertrouwen in de toekomst uitstraalt. Al had ze die in 1949 niet meer. Wellicht bood de gedachte dat zij middels haar kunst zou voortleven troost.

Haar surrealistische beeldtaal neemt waarschijnlijk onder invloed, gaandeweg psychedelische vormen aan. In het doek Marxism Will Give Health to the Sick, uit het Diego Rivera en Frida Kahlo Museum in Mexico-Stad, verheerlijkt zij de helende kracht van het communisme. Haar getroebleerde geest voert Karl Marx op als een heiland die zieken hun gezondheid teruggeeft. Wishful thinking zet zij, na Marx handoplegging, haar krukken aan de kant….

Een jaar voor haar dood, ontstond het hallucinatoire tondo, waarmee de cirkel van haar levenswerk rond was. Het ingehouden palet is in tegenspraak met de voorstelling waarin haar obsessieve preoccupatie met seksualiteit en de aftakeling van haar lichaam op explosieve wijze een uitweg zoekt.

Met eigentijdse foto’s van Guiellermo Kahlo, Nickolas Muray en anderen; een statische modeshow met voorbeelden van Mexicaanse klederdracht en enkele op Frida Kahlo geïnspireerde kunstwerken wordt het beeld van deze fysiek broze, maar mentaal sterke vrouw in Amstelveen gecompleteerd.

Tot en met 27 maart kunt u in Assen genieten van de grande parade waarin Frida geëerd wordt met nog meer prachtig werk, kostuums, persoonlijke bezittingen en foto’s. Stille getuigen uit de tijd waarin Frida’s ster gestadig begon te rijzen…

Bibliografie
C. Bauer, Frida Kahlo, Munich etc., 2007.

R. Littman e.a., Frida Kahlo & Diego Rivera: A Love Revolution, Cobra Museum, Amstelveen, 2021.

Stefan van Raay, Frida Kahlo en Diego Rivera: Liefde in tijden van Revolutie in Kunstschrift, nr. 2 april/mei 2021, blz. 10 e.v.

Frida Kahlo & Diego Rivera: A Love Revolution
Masterpieces of the Gelman Collection
Open t/m 26 september 2021 dagelijks van 10.00 tot 22.00*
*In de namiddag en de vroege avond is het minder druk
Link: Cobra Museum voor Moderne Kunst Amstelveen

Meer Mexico